مزاج، بنیاد اساسی پزشکی سنتی ایران است. پزشکان قدیم با ممارست و تبحری که در شناختن مزاج‌ها داشتند، دخالت وضع مزاجی را، از موی سر تا ناخن پا در هر یک از بیماری‌ها رصد کرده و معیار تشخیص و درمان کلیه بیماری‌ها را، توجه به مزاج اصلی و عارضی بیماران قرار داده بودند.
.jpg)
با تمرین مداوم، منشاء اختلالات و عوارض بدن را به سهولت درمی‌یافتند. در کتب طب قدیم، فصول و ابواب مفصل جداگانه‌ای در خصوص این علایم تحت عنوان سوءمزاج سرد و سوءمزاج گرم شرح داده شده‌است، اما کلا سوءمزاج دو گونه است:
به جرات میتوان گفت، به همان سهولتی که امروز پزشکی جدید بیماری پرکاری تیروئید را تشخیص می‌دهد، آنان بی‌کفایتی‌های خفیف تیروئید را تشخیص می‌دادند. علت موفقیت پزشکان قدیم در تشخیص و درمان بیماری‌ها، طبقه‌بندی امراض بر اساس مزاج، گرمی و سردی و به اصطلاح پزشکی جدید اختلالات متابولیسمی بوده است.
در پزشکی سنتی، از تمامی عناصر موجود در طبیعت اعمّ از؛ گیاهی، معدنی و حیوانی برای اعاده اعتدال مزاج استفاده می‌شود. رعایت حال کبد بیمار از اصول اساسی تجویز دارو است.
بیماری که با غلبه یک یا چند خلط در بدن بوجود آمده است، با تخلیه و تعدیل آنها رفع خواهد شد. اخلاط موجود در بدن بیمار ممکن است بر اثر تغذیه، هوای محیط و ... نضج یافته و آماده دفع باشد و یا ممکن است به شکل خام باشد، که برای دفع، باید با داروهای منضج تدارک شود.
هر خلطی داروی منضج خودش را دارد. برای خلط دم که مزاج آن گرم و تر است، منضجی لازم نیست و فصد و حجامت در زمان لزوم و بدون نضج، قابل انجام است. معمولاً برای صفرا سه روز، برای بلغم نه روز و برای سودای خالص پانزده روز باید داروی منضج استفاده شود. البته این اعداد بسته به اقلیم، فصول سال و گرمی و سردی هوا، جزوی قابل تغییر است.
معجون، گوارشی، شراب، رب، قرص، شیاف چشمی، سرمه، ایارج، کفلمه، تریاق، حبّ، مفرح، سنون، لعوق، مربا، مرهم، غرغره، طبیخ، ماءالاصول، قی‌آور، مسکن، روغن، شیاف مقعدی، شیاف مهبلی و اطریفل.
ابن‌سینا توصیه‌ای اکید در تجویز دارو دارد و می‌فرماید: «هرگاه بیماری با تجویز داروی تکی قابل درمان است، هرگز از چند دارو برای درمان استفاده نکن و هرگاه چند دارو می‌توانند درمان را بر عهده گیرند، هیچوقت دست به داروهای بزرگ (معجون‌ها، ایارج‌ها) نبر.»
در داروهای مرکب محاسبه مزاج مرکب از کارهای سخت به شمار می‌رود.
طب، شاخه‌ای از علوم سلامت است و هدف آن حفظ صحت، ارتفاع بیماری و بازتوانی آسیب‌دیدگان می‌باشد. شکسته‌بندی، جراحی، خون‌گیری، توصیه‌های بهداشتی (در مسافرت و سکونت)، آرایش و... تماماً در این روش مورد بحث قرار دارند. روش‌هایی چون گیاه‌درمانی، بخاطر اشتراک در مواد دارویی، بعضاً با روش طب سنتی اشتباه می‌شوند.
تشخیص بیماری در طب‌سنتی با در نظر گرفتن مزاج اعضا و مزاج بیمار، فصل و ... انجام می‌گیرد. در بیماری‌های مزمن، شغل بیمار، بیماری‌های والدین نیز تحت بررسی قرار می‌گیرد. بیماری با نشانی‌هایی که ناشی از نامعتدل بودن است، خود را نشان می‌دهد. جستجوی این علایم بسته به شکایت بیمار از بیماری خود، باید در مسیر بی‌اعتدالی‌های موجود باشد. دقت و تیزبینی پزشک قسمت اصلی تشخیص را عهده‌دار است. شرح مراحل بیماری باعث شناخت مسیر بازیابی صحت است.
عفونت عامل به وجود آمدن تب است، نشانه‌های آن؛ تشنگی و سر درد، پر‌شدن رگ‌های منتهی به چشم باعث بند‌آمدن عنبیه است، نشانه آن؛ از دست‌رفتن بینایی، نزله عامل زخم ریه است، نشانه آن؛ سرخ‌شدن گونه‌ها و رشد بیش از حد ناخن‌ها است.
گاهی یک بیماری خود باعث بیماری دیگری می‌شود، در اینجا عَرض خودش یک بیماری جدید است و نشانه‌ها دلالت بر بیماری سابق نخواهد داشت. مانند صرع که از قولنج بروز کرده باشد. در این حالت است که دیگر نشانه‌های صرع دلالت بر قولنج ندارد و خودش بحث دیگری است.
رنگ چهره، مو و عوارض آن؛ سفیدی رنگ پوست‌بدن نشانه سردی مزاج، سرخی و گندم گونی آن نشانه گرمی مزاج است. زردی نشانه گرمی، رنگ بادمجانی (تیره بی‌روح و غیر درخشان) نشانه سردی و خشکی، رنگ گچی و سربی نیز نشانه سردی مزاج است.
نبض بیمار؛
شکل جمجمه؛
پوست (گرمی، سردی، تری و خشکی)؛ نرمی پوست نشانه رطوبت مزاج و زبری و سختی پوست نشانه خشکی مزاج است. (به شرطی که لمس‌کننده معتدل باشد یا در قیاس با پوست معتدل راجع به مزاج لمس‌شونده قضاوت کند).
تراکم موهای بدن و نوع آنها؛ زیادی مو، رشد سریع و رنگ سیاه آن دلیل بر گرمی مزاج است. کمی مو و رنگ روشن آن دلیل بر سردی، مجعد بودن نشانه خشکی و موی صاف نشانه رطوبت است.
جنسیت و مزاج.
لطفا برای ارسال نظر فرم زیر را پر کنید
design by Shemiranweb.com
